Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), xuất khẩu gạo năm 2015 đạt 6,59 triệu tấn, trị giá 2,8 tỉ đô la Mỹ, tăng 4% về khối lượng nhưng giảm 4,5% về giá trị so với năm 2014. Điều này là do giá gạo xuất khẩu bình quân năm 2015 chỉ đạt 425,6 đô la Mỹ/tấn, giảm 8,2% so với giá gạo xuất khẩu bình quân năm 2014.
Trung Quốc hiện vẫn là thị trường nhập khẩu gạo lớn của Việt Nam trong năm 2015, với hơn 30% thị phần. Năm2015, xuất khẩu gạo sang thị trường Trung Quốc tăng 4,8% về khối lượng nhưng giảm 3,6% về giá trị so với năm 2014.
Năm 2015 cũng chứng kiến sự tăng trưởng mạnh về lượng và kim ngạch nhập khẩu gạo của các thị trường như Indonesia (hơn 2 lần về lượng và 77% về giá trị); Ghana (tăng 13,6% về khối lượng và 5,2% về giá trị); Bờ Biển Ngà (tăng 19,6% về khối lượng và 10,4% về giá trị)…
Các thị trường có sự sụt giảm đột biến so với năm 2014 gồm: Phillipines, Singapore, Hồng Kông và Hoa Kỳ.
Thị phần nhập khẩu gạo năm 2014 của Malaysia - Nguồn: ITC Trademap (2015)
Như vậy, xét về thị trường xuất khẩu gạo, Trung Quốc là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam với giá xuất khẩu bình quân khá thấp và thiếu ổn định. Do đó, việc tham gia vào TPP sẽ mở ra cơ hội đa dạng hóa thị trường xuất khẩu với giá trị cao hơn.
Song, nhìn vào cơ cấu xuất khẩu gạo, các nước trong khối TPP không phải là thị trường lớn của nước ta. Hiện nay, gạo Việt Nam mới chỉ thâm nhập được vào thị trường Mỹ với lượng và kim ngạch xuất khẩu tương đối khiêm tốn.
Theo một báo cáo mới công bố của Viện Chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (IPSARD), trong khối TPP, có bốn quốc gia có dư địa lớn về mặt thuế suất nhập khẩu gạo, đó là Nhật Bản, Hoa Kỳ, Mexico và Malaysia.
Hai thị trường Nhật Bản và Hoa Kỳ được đánh giá là rất khó xâm nhập. Cụ thể, việc áp mức thuế suất nhập khẩu gạo lên đến gần 400% cho thấy Nhật Bản luôn coi gạo là sản phẩm có ý nghĩa chính trị hết sức quan trọng và tìm mọi cách để bảo hộ. Theo công bố mới đây của chính phủ Nhật Bản, nước này mặc dù sẽ tăng lượng gạo nhập khẩu hàng năm từ 87.000 tấn lên 850.000 tấn, nhưng chỉ cho phép hai quốc gia có thể xuất gạo vào là Hoa Kỳ và Australia. “Như vậy, Việt Nam cũng không có nhiều cơ hội tham gia vào thị trường này”, trích báo cáo.
Thị phần Mexico nhập khẩu gạo năm 2014 - Nguồn: ITC Trademap (2015)
Mặc dù vậy, Mexico lại được coi là một thị trường tiềm năng cho gạo Việt Nam. Hiện nay, quốc gia này đang nhập khẩu gạo hạt tròn từ Hoa Kỳ và Uruguay với mức thuế suất 0%. Ngoài ra, Mexico cũng nhập gạo hạt dài từ Thái Lan với mức thuế suất 20%.
Vào năm 2014, giá tại cửa khẩu (FOB) của Việt Nam là 453 đô la Mỹ/tấn và của Thái Lan là 417 đô la Mỹ/tấn. Như vậy, giả thiết Mexico giảm thuế suất từ 20% xuống 0% thì gạo Việt Nam sẽ tăng cơ hội chiếm lĩnh thị trường gạo của Thái Lan (hiện đang nắm giữ 15% thị phần thị trường Mexico).
Tuy nhiên, Mexico đặt lộ trình xóa bỏ thuế đối với nhập khẩu gạo (mã HS.1006.30) trong vòng 10 năm. Cụ thể, quốc gia này sẽ giữ mức thuế ban đầu (20%) trong 5 năm đầu tiên, cắt giảm đều cho 5 năm tiếp theo và miễn giảm hoàn toàn từ ngày 1-1 năm thứ 10. Như vậy, lộ trình giảm thuế này sẽ không tạo điều kiện dễ dàng cho xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam sang thị trường này trong ngắn hạn.
Ngoài Mexico, Malaysia cũng là thị trường có nhiều tiềm năng cho hạt gạo Việt Nam. Với lợi thế giảm thuế suất nhập khẩu, Việt Nam có thể chiếm được thị phần của Thái Lan và Pakistan khi hai quốc gia này cũng đang bị áp mức thuế nhập khẩu lần lượt là 20% đối với Thái Lan và 40% đối với Pakistan.
